Okul Ortamında Zorbaca Davranışlar ve Çocuklarda Hoşgörüsüzlük
Farklı olan çocuk cezalandırılıyor. Arkadaşları tarafından dışlanıyor, okuldaki bir arkadaşının zorbaca davranışlarına maruz kalabiliyor. Bu farklılık, konuşma aksanı ya da din olabileceği gibi saç, giyim ve davranış da olabiliyor. Farklılıklar karşısında birbirimizi kabullenmeyi ve hoşgörü göstermemiz gerektiğini öğretmeliyiz çocuklara.
Kendi okul yıllarımızı hatırlarsak, büyük çoğunluğumun aklına yaşadığı ya da tanık olduğu zorbaca davranışlar gelecek ve belki de birçoğumuz bu çok gerilerde yaşadığımız kötü anılarımızın aslında bizim kendimize olan güvenimizi ve özsaygımızı ne kadar çok etkilediğini üzülerek fark edeceğiz.
Zorbaca davranışlar okullarda yaygın bir sorundur. Zorbaca davranış, değişik şekilleri olan bir davranış biçimidir. Zorbaca davranış denince sözel ve fiziksel küçük düşürücü davranışlar akla gelir. Zorbaca davranışlar, bir çocuğun veya ergenlik çağındaki bir gencin, bir başka çocuğa karşı bedensel şiddet kullanması, isim takması, alay etmesi veya o çocuğun görünüşü hakkında kırıcı sözler söyleyerek bile bile canını acıtması demektir. Ayrıca çocuğu arkadaş grubuna sokmayarak dışlamak, çocuk hakkında gizli kalması gereken bilgileri başka çocuklara söyleyerek çocuğu bozmak veya çocuk hakkında dedikodu yayarak haksız ve kötü muamele yapmak da zorbalık sayılır.
Bazı kimseler zorbaca davranışların çocuğa gerçek bir zarar vermediğini, aksine çocuğu pişkinleştirmeye yarayacağını söylerler ama bunun hiç de aslı yoktur. Unutmayın ki, bazı çocuklar güçlüdür ya da öyle görünür ama bazı çocuklar daha hassas ve zayıftır, dayanma ve tahammül etme güçleri azdır.
Zorbaca davranışlarda bulunan çocukların kişisel, fiziksel ve aile özellikleri
Bu çocuklar genelde fiziksel olarak güçlüdürler. Koordinasyonları yüksektir, sporda ve bahçe oyunlarında başarılıdırlar. Enerjik ve aktiftirler. Acıya dayanma eşikleri yüksektir, gözü pektirler. Mağdurlardan yaşça ve bedence büyüktürler. Görünümleri normaldir. Fiziksel olarak çekicidirler. Bu çocuklar evde az zaman geçirir, aile içinde olumlu etkileşimi azdır. Güvenli, hazır cevap, dalgacı ve alaycıdır. İletişimde başarılıdır. Kendi sosyal idealine uygun olan baskın ve güçlü erkeklere uyma gösterir, yaşıtlarınca kabul gören “maço” imajı taşır (erkekler). Kaygı düzeyi düşüktür. Güce dayalı benlik algısına sahiptir; kendisini sert, başarılı ve becerikli görür; tatminsizlik duymaz. Baş etme becerileri yüksektir, bağımsızdır ve kendini güvenle ortaya koyabilir. Mağdurun cezayı hak ettiğine inanır. Eve geliş saatleri denetlenmez. Bu çocukların anne babalarına yönelik olumsuz duygular taşırlar, aile içindeki empati düzeyi, sevgi ve şefkat düşüktür. Örneğin aşırı rahat veya cezalandırıcı-özellikle fiziksel ceza kullanılır. Aile içinde saldırganlığa göz yumulur, güçlü ve sert imajı güçlendirilir. Anne babaların da geçmişte zorba olma ihtimalleri yüksektir. Anne baba arasında evlilik problemleri ve kaotik ev ortamı vardır.
Zorbaca davranışlara maruz kalan çocukların kişilik özellikleri, fiziksel ve aile özellikleri
Zorbaca davranışlara maruz kalan çocuklar ev yaşamından hoşlanır, ailesi ile yakın ilişki içindedir. Çekingen, içedönük, endişeli, pasif, eli sıkıdır. Uyum zorlukları çeker, etkili olamama gibi kaygı sorunları vardır. Aşağılık duygusu vardır. Kendisini zihinsel yetenek ve çekicilikte yetersiz görür. Bazı sorunlarla tek başına baş edemeyeceğine inanır ve yaşıtlarından yardım isteyemez. Kendini çaresiz ve etkisiz hisseder. Zorbalığı hak ettiğini sanır. Zorbaca davranışlara maruz kalan çocukların fiziksel güçleri zayıftır, intikam alamazlar. Bahçe oyunlarına ilgileri ve becerileri yoktur. Enerji düzeyleri düşüktür. Acıya dayanma eşikleri düşüktür, güvensiz oldukları için korkaktırlar. Zorbalardan yaşça ve bedence küçüktürler. Fiziksel bozuklukları -gözlük,şişmanlık, aşırı zayıflık vs. olabilir. Bu çocukların ailelerinde aşırı koruyucu anne baba tutumları vardır. Aileye aşırı bağımlılık görülür. Aile içinde yakın ilişkiler görülür. Çocuklar anne babalarının beklentilerini karşılayamayacaklarına inanırlar.
Mağduriyet belirtileri
Okulda:
- Teneffüslerde genellikle yalnızdır, sınıfta hiç yakın arkadaşı yoktur
- Takım oyunlarına seçilmez veya en son seçilir
- Teneffüslerde öğretmene veya diğer yetişkinlere yakın olmak ister
- Sınıfta konuşma zorluğu çeker, endişeli ve güvensiz bir yüz ifadesine sahiptir
- Okul başarısı aniden veya yavaş yavaş düşer
- Canını acıtmaktan korkar
- Yaşıt grupları içinde kendini göstermekten (fiziksel veya sosyal olarak) kaçınır
Evde:
- Eve üstü başı, kitapları ve çantası yırtılmış veya kirlenmiş gelmesi
- Belli bir açıklama olmaksızın vücudunda yara, çürük, kesik, tırnak izi olması
- Eve arkadaş getirmemesi, arkadaşlarına hiç gitmemesi
- Partilere davet edilmemesi, kendi partisine okuldan kimseyi davet etmek istememesi
- Okula gitmek istememesi, okul değiştirmek istemesi, sabahları iştahsızlık çekmesi, sürekli karın ağrısı ve baş ağrısı
- Okula giderken yolu gereksiz uzatması
- Korkulu rüyalar görmesi, uykusunda ağlaması, yatağını ıslatması
- Ödev yapma isteğinin azalması
- Duygusal değişiklikler, sık ve nedensiz ağlama
- Sık sık nedensiz ekstra para istemesi
Bu çocuklar kendilerini çevreden soyutlanmış hissederler.Kendilerini kötü hissederler. Çocuklar başkalarının kendileri hakkında söylediklerine hemen inanırlar. Anne babaları her ne kadar onlar hakkında iyi şeyler söyleseler de, başkalarının kendilerine çirkin ve aptal demesine inanabilirler.
Zorbaca davranışlar en çok ilköğretimin 5. sınıfında ortaya çıkıyor. Sınıflar yükseldikçe zorbalık oranı azalıyor ancak mağdurun olayı büyüklerine anlatma ihtimali de zayıflıyor. Farklı olan bir çocuk cezalandırılıyor. Bu farklılık, konuşma aksanı ya da din olabileceği gibi saç, giyim ve davranış da olabiliyor. Farklılıklar karşısında birbirimizi kabullenmeyi ve hoşgörü göstermemiz gerektiğini öğretmeliyiz çocuklara.Oysa toplumda tek tip olmaları gerektiğini aşılıyoruz çocuklara.
Çocuklarınızın ne söylediğine kulak verin. Çocuğa “aldırma” veya “sen de ona vur” gibi sözler söylemeyin. Çocuğu sevdiğinizi ve onu destekleyeceğinizi açık açık söyleyin. Zorba ve mağdur çocuğun aile desteğine diğer çocuklardan daha fazla ihtiyaç duyduğunu unutmayın. Belki sizin çocuğunuz da bunlardan biri ama size anlatmayabilir. 12 yaşında bir erkek çocuk içinde bulunduğu durumu şöyle ifade etmiştir: “Zorbalığa uğradığımda bunu aileme özellikle de babama anlatmakta zorluk çektim. Çünkü onlar sürekli olarak gençliklerinde böyle bir durumla karşılaştıklarında karşılarındakine cezasını verdiklerine dair hikayeler anlatıyorlardı. Ben de onlara zorbalığa uğradığımı anlattığımda benden de aynı şeyi yapmamı beklediler. Fakat ben bunu yapamadım. Bana nasıl başa çıktığımı sorduklarında da onlara bunu hallettiğimi söyledim. Fakat bunu yapmamıştım. Korktuğumdan değil ama şiddet yanlısı değilim.”
Aileler neler yapmalı
Çocuğu mağdur aile
— Çocuğunuzu gözlemleyin, düzenli iletişiminizi sürdürün, olayları kaydedin
— Çocuğunuzun duygularıyla ilgilenin, kendi duygularınızla baş etmeye çalışın, aile içindeki davranışların çocuğunuz üzerindeki olası etkilerini irdeleyin, çocuğunuza güven verin ve rahatlatın
— Yeni beceriler öğretin, olumlu konuşma provaları yapın, intikam almak ve suçlamak yerine çözüme odaklanın, kendini koruma davranışları öğretin, çocuğunuzun yeni arkadaşlar edinmesi ve grup etkinliklerine katılması için yardımcı olun
— Destek bulun, okulla bağlantı kurun, öğretmenleri ve okulun psikolojik danışmanı ile konuşun, çocuğunuzun sorununu kararlı bir şekilde ortaya koyun, etkin analık babalık kurslarına katılın, gerekirse profesyonel yardım alın
-Çocuğunuzun harçlıklarını düzenli ve kontrollü verin. Harçlığını nereye harcadığının takibini de yapmanız ve kontrol altında tutmanız gerekir. Parasını sık sık kaybediyorsa gözlemleyin. Bu durumu önlemek adına manibux kartı kullanmasını sağlayın. Manibux kartını kaybetse bile içindeki parası kaybolmayacağı ve güvende olacağı için çocuğunuz kendini daha iyi hissedecektir.Yanına fazla nakit para vermeyin. Nakit para her zaman için zorbaca davranışlara imkan tanıyabilir. Çocuğunuzun elinden parası alınabilir ya da zorbaca davranan çocuk tarafından parasını başkasına vermesi istenebilir. Bu da çocuğunuzun çaresiz, korkmuş ve güvensiz hissetmesine neden olur.
Çocuğu zorba aile
— İletişim kurun, çocuğunuzla olumlu ilişkilerinizi sürdürün, aile içinde zorbaca davranışlar olup olmadığına dikkat edin, çocuğunuzla okuldaki davranışlarına ilişkin konuşun
— Olaylarla uğraşın, okul sizinle bağlantı kurarsa sakin davranın, bu konuyu çocuğunuzla konuşun, çocuğunuzu zorba olarak etiketlemeyin
— Çocuğunuzu yeniden eğitin, kurallar koyun, eğer davranışları için bir neden söylerse böylesi durumlarda başka nasıl davranabileceğini öğretin, zorbalığın etkilerini fark etmesine yardımcı olun, zarar verdiği çocuğun neler hissedeceğini anlamasını sağlayın
— Olaya karışan diğer çocukların anne-babalarıyla konuşun, çocuğunuzun neden zorbalık yaptığını araştırın, etkin analık babalık kurslarına katılın, gerekirse profesyonel yardım alın
- Çocuğunuzun harçlıklarını düzenli ve kontrollü verin. Harçlık miktarını ihtiyacına göre verin. Ne az ne de çok olsun. Nereye harcadığının takibini yapın. Sizin verdiğinizden fazla parası olduğunda bunu nereden bulduğunu sorun. Harçlığını sık sık kontrol edin. İhtiyacından az harçlık vermemeye çalışın. Harçlığının yetmediği durumlar için çocuğunuza onlar için geliştirilen manibux harçlık kart vererek, kendini güvende hissetmesini sağlayabilirsiniz. Böylece kendi parasını da kontrol edebileceğinden diğer çocukları ezmek için onların parasını almayacaktır.
Özellikle çocuklar duygularını uygun bir şekilde yönlendirme zorluğu yaşayabilirler ve kolaylıkla etraflarındaki yetişkinlerden olumsuz veya küçültücü ipuçlarını alabilirler. Bazı öğrenciler düşmanlık ve suçlama hedefi olabilirler. Zorbaca davranışlar hiçbir zaman kabul edilemez, ama kritik dönemlerde özellikle yıkıcı olabilirler. Anne babalar ve okul personeli herhangi bir çocuğa yönelik istismar edici davranışları önlemek ve durdurmak için çok çabuk ve etkin önlemler almak durumundadırlar.
Yetişkinler, çocuklara herkese onurlu ve haklarına saygılı davranmanın önemini anlamalarında yardımcı olabilirler. Daha önemlisi yetişkinler sözleri ve davranışları ile hoşgörü ve sevecenlik modeli olmalıdırlar. Çocuklarımıza öğretmemiz gereken:Herkes birbirine benzemek ve aynı duyguları, düşünceleri paylaşmak zorunda değil. Ancak herkes birbirinin haklarına, kişiliğine, özgürlüğüne saygılı olmak ve bir arada uyumlu yaşamak zorundadır.
