Vuurwerkramp Enschede: opgedoken geheime documenten aanleiding voor nieuwe aangifte door Fireworks-directeur

Bakker heeft altijd ontkend schuld te hebben aan de explosie en is al jaren op zoek naar eerherstel.

Uit de nieuwe documenten blijkt volgens Bakker dat er met name één persoon is die een heel duidelijk financieel motief had voor brandstichting: Harm Smallenbroek, voormalig eigenaar van SE Fireworks. Het was deze Smallenbroek, die de vuurwerkopslag in 1998 verkocht aan zijn twee werknemers Rudi Bakker en Willie Pater. Nadat SE Fireworks op 13 mei 2000 werd verwoest, werden de twee directeuren tot een jaar cel veroordeeld wegens 'de opslag van te veel en te zwaar vuurwerk'.

Rudi Bakker heeft de afgelopen twintig jaar tientallen WOB-verzoeken gedaan en gerechtelijke procedures gevoerd om overheidsdocumenten in handen te krijgen. Soms met succes, maar meestal werden de verzoeken afgewezen. Bakker was al die jaren vooral op zoek naar hele specifieke documenten. Want aan de hand daarvan meent hij dat gereconstrueerd kan worden wat de oorzaak is van de vuurwerkramp en het mogelijke achterliggende motief.

Die documenten zijn nu alsnog in zijn bezit gekomen. "Geheimgehouden documenten van de politie Twente, het Openbaar Ministerie, de commissie Oosting die de ramp onderzocht, het ministerie van Justitie, de gemeente Enschede en oud-eigenaar Harm Smallenbroek."

"Ze lagen letterlijk in de brievenbus. Anoniem bezorgd", zegt hij over de herkomst. "Blijkbaar lopen er nog meer mensen rond die net als ik willen dat de waarheid boven tafel komt. Mensen ook die wellicht na al die jaren toch met hun geweten in de knoei raken." Het gaat om in totaal 41 nieuwe documenten.

Een van de meest opvallende documenten: een tussenvonnis van de Almelose rechtbank. In deze zaak boog de rechter zich over een geschil tussen Bakker en mededirecteur Willie Pater tegen Harm Smallenbroek, voormalig eigenaar van het vuurwerkbedrijf.

Nadat oud-werknemers Bakker en Pater het bedrijf SE Fireworks van Smallenbroek hadden overgenomen, ontstond een zakelijke ruzie. Smallenbroek vorderde de zes ton aan guldens die hij meende nog tegoed te hebben.

Bakker en Pater reclameerden hiertegen, omdat ze Smallenbroek betichtten van schending van het concurrentiebeding dat bij de overname was afgesproken.

Bakker wist naar eigen zeggen al die tijd niet dat de rechter destijds in deze procedure tussenvonnis had gewezen.

Dat gebeurde op 26 april 2000, drie weken voor de ramp. Bakker: "Dit tussenvonnis was nadelig voor Smallenbroek. Daaruit bleek namelijk dat hij weinig kans had om die zes ton op korte termijn in handen te krijgen".

Uit datzelfde tussenvonnis bleek voor Smallenbroek bovendien dat Bakker en Pater bij de rechter documenten hadden verzameld waarmee ze wilden aantonen dat Smallenbroek - in strijd met het concurrentiebeding - heimelijk toch weer een vuurwerkbedrijf was begonnen.

Zo heeft Bakker documenten in handen gekregen - ingezien door RTV Oost - waarin Smallenbroek offertes doet voor de levering van partijen vuurwerk voor het "seizoen 1999-2000".

Daarnaast beschikt Bakker sinds kort over vertrouwelijke stukken, waaruit blijkt dat de gemeente Enschede op 5 juni 1997 met Smallenbroek het voorkeursrecht op aankoop van het bedrijfsterrein van SE Fireworks had bedongen. "De gemeente had namelijk ambitieuze plannen voor de nieuwbouwwijk Groot Roombeek. Probleem was echter dat SE Fireworks middenin dit gebied stond."

Smallenbroek had het bedrijf intussen op 27 april 1998 aan Bakker en Pater verkocht, maar was eigenaar gebleven van de grond en opstallen. Die verhuurde hij aan de vuurwerkondernemers.

Enschede wilde de grond alleen maar overnemen als er geen huurders waren, of wanneer die huurders schadeloos zouden worden gesteld.

"Toen wij in 1998 het bedrijf van Smallenbroek overnamen, wisten we niet dat de gemeente plannen had met het terrein. Als we dit hadden geweten, hadden we het bedrijf vanzelfsprekend nooit onder de afgesproken voorwaarden gekocht. Want daarmee was er feitelijk voor SE Fireworks geen toekomst op die plek. Dat Smallenbroek - na verkoop van het bedrijf aan ons - op de achtergrond met de gemeente onderhandelde over verkoop van de grond, hoorden we pas tijdens het strafproces rond de vuurwerkramp", zegt Bakker. "Smallenbroek heeft tijdens de rechtszaken vervolgens aantoonbaar onder ede gelogen over deze onderhandelingen."

Bakker heeft pas sinds kort de beschikking over vertrouwelijke notities - ingezien door RTV Oost - waarin staat dat een ambtenaar van de gemeente Enschede langdurig met Smallenbroek onderhandelde over die grondverkoop.

In dat verband heeft Bakker een aantal opmerkelijke documenten in handen gekregen. Daarin verklaart de ambtenaar dat Smallenbroek tegen hem heeft gezegd dat "er mogelijkheden ontstaan om van de huurders af te komen".

Pikant wordt het wanneer diezelfde ambtenaar in de documenten van de gemeente zegt dat hij de dag voor de ramp namens de gemeente 1,5 miljoen gulden heeft geboden voor de grond.

Daarbij kreeg Smallenbroek te verstaan dat er al na het weekeinde een beslissing zou worden genomen.

In dat weekend ging het echter gruwelijk mis. De trieste balans van de reeks allesverwoestende explosies op 13 mei: 23 doden, onder wie vier brandweermannen, bijna duizend gewonden en de wijk Roombeek die grotendeels van de kaart werd geveegd.

Uit vertrouwelijke handgeschreven stukken blijkt dat dezelfde ambtenaar schrijft dat hij de maandag na de vuurwerkramp is gebeld door Smallenbroek. Die zou, zo schrijft de ambtenaar, hebben gezegd: "De huurders hebben opgezegd". Waarmee er volgens hem geen beletsels meer waren voor verkoop van de grond.

"Terwijl wij die huur nooit hebben opgezegd", aldus Bakker.

Bakker meent dat de voormalig eigenaar daarmee een heel concreet motief had waarom SE Fireworks van die plek moest verdwijnen. "Tegenover de rechter heeft Smallenbroek altijd gezegd dat hij door de ramp financieel is gedupeerd, maar uit de documenten die we nu in handen hebben gekregen blijkt dat hij uiteindelijk ruim 1,3 miljoen gulden heeft verdiend aan de grondverkoop." Bakker heeft daarvoor de gegevens van het kadaster met de koopsom voor het bedrijfsperceel aan zijn aangifte toegevoegd.

Voor Bakker vormden de nieuwste bevindingen aanleiding om eind september opnieuw aangifte te doen. "Uit deze documenten blijkt dat Smallenbroek heel duidelijk een financieel motief had. Iets wat tot nog toe nooit serieus is onderzocht. Uit onderzoek moet nu maar blijken wie er wel of niet bij die brand is betrokken."

Bakker laat verder een document zien van het rechercheteam dat de ramp onderzocht, waarin staat dat meerdere leden argwaan koesteren richting Smallenbroek en hem als verdachte zien. Maar uiteindelijk wordt zijn rol nooit onderzocht, omdat er geen motief zou zijn, zo valt te lezen in de notities.

Ook nieuw is dat uit handgeschreven notities van de gemeenteambtenaar blijkt dat Smallenbroek in januari 1999 heeft gezegd dat hij op termijn samen met zijn zoon een nieuw vuurwerkbedrijf wilde beginnen.

"In die handgeschreven notities staat dat de zaakwaarnemer van Smallenbroek heeft gezegd dat de looptijd van het huurcontract vijf jaar was. Bewust een afgesproken periode om zo later het bedrijf met zijn zoon voort te kunnen zetten. Er lijkt dus sprake van een vooropgezet plan: de verkoop van het bedrijf aan ons en dan in de tussentijd de grond verkopen aan de gemeente om zo twee keer geld te kunnen vangen. Het is aan justitie om dit nu te onderzoeken", zegt Bakker.

Ook wijst Bakker erop dat er maanden na de ramp een 112-telefoontje is geweest, waarin iemand vanuit een telefooncel in Hengelo verklaart dat Smallenbroek opdracht zou hebben gegeven brand te stichten. Ook van dit gesprek heeft Bakker intussen transcripties. Niet lang na de ramp bleek overigens al dat een familielid van Smallenbroek rond het tijdstip van de explosies in de buurt van het bedrijfsterrein is gesignaleerd.

Bakker benadrukt dat de veroorzaker van de ramp de gevolgen nooit heeft kunnen overzien. "Er moest alleen wat vuurwerk worden afgeschoten om zo een overtreding van de milieuvergunning te creëren. Als we daardoor als bedrijf de boel hadden moeten sluiten, was Smallenbroek af geweest van ons als huurders. Wie echter brand sticht bij een bedrijf als SE Fireworks had kunnen weten wat de gevolgen konden zijn."

Bakker heeft aangifte gedaan tegen voormalig eigenaar Smallenbroek, diens echtgenote en zoon, tegen dertien andere personen en tegen de gemeente Enschede.

Eén van de mensen tegen wie aangifte is gedaan is de eerder genoemde ambtenaar, die over de grondverkoop onderhandelde. Bakker heeft een vertrouwelijke memo van de gemeente Enschede in handen gekregen, waarin de ambtenaar op 9 juni 2000 - enkele weken na de ontploffingen - verklaart dat hij de dag voor de ramp namens de gemeente een bod van 1,5 miljoen gulden op de grond heeft gedaan; vrij van huurders. Maar diezelfde ambtenaar verklaart op 9 januari 2001 tegenover het rechercheteam dat hij nooit tot 1,5 miljoen kon gaan. "Omdat dat bedrag te hoog was voor de gemeente."

"Het is toch op z'n zachtst gezegd merkwaardig dat deze ambtenaar uitlatingen doet die totaal haaks op elkaar staan", aldus Bakker. "Vandaar mijn aangifte tegen deze ambtenaar. Het is aan justitie om het verder uit te zoeken."

Ook deed Bakker aangifte tegen zijn voormalige zakenpartners: de mededirecteuren Willie Pater en zijn echtgenote.

Smallenbroek is kort in zijn reactie op Bakkers verhaal en de aangifte. "Ik had al zoiets opgevangen en we hebben daar ook al op gereageerd. Hoe? Dat ga ik u niet vertellen. Wat Bakker nu vertelt is allemaal oude koek."

Volgens hem was Bakker er gewoon van op de hoogte dat hij al sinds 1997 met de gemeente in onderhandeling was over verkoop van het terrein. "Hij heeft bij alle besprekingen gezeten. Ook die met de notaris erbij."

"Weet je wat het is: Bakker loopt tegen een muur. Hij denkt nog steeds dat hij onschuldig is. Maar hij weet donders goed hoe de vork in de steel zit. Of ik deze aangifte met vertrouwen tegemoet zie? Zeker. Laat maar komen."